Krakowiak

29-11-2021

Polski taniec narodowy, którego nazwa wskazuje, że wywodzi się z ziemi krakowskiej. Muzyka krakowiaka utrzymana jest w metrum 2/4, a tempo jej wykonania jest szybkie (MM=100-124). W formie ludowej muzykę krakowiaka tworzy krótka czterowersowa pieśń, której melodia zaczyna się najczęściej przyśpiewką, a następnie przechodzi w żywe i dynamiczne tempo. Melodia jest wesoła, radosna i skoczna, w rytmie synkopowym. Motyw ten znajduje swoje odzwierciedlenie w niektórych formach ruchowych krakowiaka, np. kroku z dwoma hołubcami zakończonego trzema akcentami lub w cwale synkopowanym. Pierwotne formy tanecznej muzyki krakowiaka posiadają budowę dwuczęściową i występowały w postaci śpiewu, względnie grane były przez kapelę. W późniejszym okresie zaczęto komponować je na fortepian, ale zdecydowanie najbardziej rozwiniętą formą taneczną muzyki krakowiaka, są utwory stylizowane. Posiadają one budowę trzyczęściową ABA. Część środkowa – kontrastująca, jest utrzymana w tempie wolnym. Części zewnętrzne są takie same lub podobne.

Podstawą pierwotnych form ruchu tanecznego krakowiaka był krok taneczny nazywany cwałem, a wcześniej galopadą, galopem lub jazdą krakowską. Za pierwowzór tego tańca należy uznać wszelkiego rodzaju pieśni i tańce regionu krakowskiego, których nazwy pochodzą od dwumiarowych tańców krakowskich jak: zapraszany, mijany, przebiegany, ścigany, goniony, suwany, dreptany, których termin pochodzi od właściwości choreotechnicznych, oraz od nazw miejscowości w jakiej był wykonywany np.: skalmierzak, wiśliczak, księżak, kopieniak, proszowiak, stopniczak, flisak. Uwielbiany przez środowiska wiejskie krakowiak stopniowo przenikał do środowisk szlacheckich, magnackich i chętnie był tańczony na salonach mieszczańskich i dworach szlacheckich. Z czasem zawędrował w formie scenicznej na deski teatralne. Żywy, wesoły, skoczny i sprężysty, z wyczuwalnie pulsującym rytmem na „2”., tętniący fantazją, był połączeniem beztroski z zawadiacką dumą i zadzierzystością krakowską.

Największą rolę w upowszechnianiu krakowiaka, odegrały opery i balety polskie z końca XVIII i początku XIX wieku. Był znany nie tylko w kraju, ale i za granicą. Z Paryża, gdzie pojawił się na deskach opery w 1826 roku, przeniknął na sceny innych krajów Europy Zachodniej, a następnie na salony, pod nazwą Cracovienne.

Stylizowane formy krakowiaka komponowali wybitni kompozytorzy min. Zygmunt Noskowski, Jan Stefani, Ignacy Paderewski, Fryderyk Chopin, Witold Lutosławski, Ludomir Różycki, Wojciech Osmański, Karol Szymanowski, Tadeusz Sygietyński, Tadeusz Wesołowski czy Michał Woźny. Przykładem stylizacji formy muzycznej i tanecznej krakowiaka jest Rondo á la Krakowiak - wielkie rondo koncertowe Krakowiak F-dur op. 14 Fryderyka Chopina, Krakowiak fantastyczny H-dur op.14 nr.6 Ignacego Paderewskiego, Krakowiak na skrzypce i fortepian op. 7 Romana Statkowskiego oraz Krakowiak z baletu Pan Twardowski op. 45 Ludomira Różyckiego.

Bogactwo i zakres figur stosowanych w stylizowanym krakowiaku, stawia go w gronie form trudnych, wymagających techniki wykonawczej. Oprócz najbardziej charakterystycznych kroków i figur: jak różne rodzaje cwału, para za parą po kole, figury obrotowe, figury z hołubcami, krzesane: podstawowe, z pół obrotami, w parze, należy wymienić wiele form innych: jak koła zębate, młynek, labirynt, mijanka, rzędy i szeregi. Wymienione figury urozmaicają taniec i stwarzają możliwość wspólnej zabawy, rozrywki i ruchowej ekspresji. W krakowiaku, w przeciwieństwie do innych tańców narodowych, tancerz i tancerka wykonują te same kroki jak np. hołubce, krzesane, kroki akcentowane, ale tancerka wykonuje je delikatniej i subtelniej.

Zespół „Mazowsze” ma w swoim repertuarze zadzierzystego krakowiaka do muzyki Tadeusza Sygietyńskiego, w choreografii Elwiry Kamińskiej. Efektowny układ taneczny na duży skład baletowy sprawia, że taniec ten idealnie pasuje jako forma tańca finałowego, kończącego pierwszą część koncertu „Mazowsza”.